Xã Chuyên Mỹ (huyện Phú Xuyên, Hà Nội) là nơi có tới cả bảy làng làm nghề khảm trai như Chuôn Thượng, Chuôn Trung, Chuôn Hạ, Chuôn Ngọ… nằm liền kề nhau san sát ven sông Hồng.

Làng Chuôn Ngọ rất dễ đi, lại nằm sát cạnh làng Bối Khê, nên ngày hôm đó chúng thôi đi được cả 2 làng trong thời gian ngắn. Ngôi làng nhỏ nhắn, bước vào làng ta có thể thấy ngay rất nhiều nhà đang làm sản phẩm khảm trai, chúng tôi ghé thăm một nhà có khoảng 3-4 người thợ trẻ đang làm việc ngoài sân.

Khi nhìn kỹ hơn thao tác của người thợ, chúng tôi không khỏi sửng sốt. Các chi tiết đục tay vô cùng tinh xảo, như viền cánh hoa chỉ mảnh như sợi chỉ, độ dày đều tăm tắp và bao bọc lấy phần cánh hoa được cắt riêng lắp vào. Và vô cùng nhiều chi tiết cầu kỳ khác để tạo ra các bức tranh trên gỗ.

Theo thần phả của làng Chuôn Ngọ, nghề khảm trai nơi đây phát triển vào khoảng thế kỷ XI-XVI. Hiện ở đình làng Chuôn Ngọ vẫn thờ ông Trương Công Thành, một vị tướng văn võ song toàn dưới triều Lý (1009 – 1225) được dân làng Chuyên Mỹ suy tôn là ông tổ nghề của nghề khảm trai.

Từ những vỏ trai, vỏ ốc , những người thợ khảm làng Chuôn có thể tạo ra bất kỳ họa tiết nào dù tinh vi, phức tạp đến đâu. Vỏ trai dùng để khảm cũng có nhiều loại. Trai cánh mảnh, nhỏ có màu sẫm trong khi trai thịt trắng có vỏ dày, nhiều vân. Trai ngọc bên trong có lớp xà cừ dày óng ánh tựa sắc cầu vồng. Cùng với trai, vỏ ốc đỏ có màu sắc sang trọng được coi nguyên liệu quý hiếm dùng làm cảnh núi non, cánh phượng, cánh rồng hay họa tiết trên những bức tranh áo gấm vua chúa…